Çocuklarda Demir Eksikliği Anemisi

Neden çocuklarda demir eksikliği sık görülüyor?

   Yenidoğan bebeğin vücudunda 0.5 g demir bulunur. Erişkinlerde ise 4-5 g’dır. Bu açığı kapatmak için ilk 15 yılda günde ortalama 0.8 g demir emilimi olmalıdır. Erişkinler günlük demir gereksiniminin % 90’ınını yaşlanan kırmızı küre sonucu açığa çıkan vücut içindeki (endojen) demirin tekrar kullanımıyla sağlarken, çocuklarda bu oran % 70’dir.

   Bunun anlamı, çocukların günlük demir gereksiniminin %30’unu besinlerle almak zorunda olmasıdır. Bu da günlük demir emilimi olmasıyla gerçekleşir. Bebek ve çocuklarda ayrıca hızlı gelişme ve büyüme nedeniyle gereksinim arttığı için, bunun besinlerle yeterince karşılanmaması sonucunda demir eksikliği fazlaca gelişir.

   Diyetin en önemli olduğu yaş grupları 6 ay ile 2 yaş arası ve adölesan dönemidir. Ergenlik döneminde hızlı gelişme ve büyüme sıçramasına ek olarak genç ergen kızlarda adet kanamalarıyla kayıp arttığı için demir gereksinimi daha da artmaktadır.

Demir eksikliği sebepleri:

İkiz ve çoğul gebelikler
Bebekten anneye veya ikiz eşine kan geçişi
Diğer kanama nedenleri
Oksijensiz (hipoksi) kalmak

Alım yetersizliğinden kaynaklı problemler
✨Beslenme yetersizliği
✨Ek besinlere geç başlama
✨ Aşırı inek sütü kullanımı (>500ml)
✨Vejeteryan beslenme
✨Zayıflama rejimleri
✨Yeme bozuklukları

Bağırsak problemlerinden kaynaklı:
✨ Kronik ishaller
✨Kronik enfeksiyonlar
✨Sindirim sistemi doğuştan anomalileri
✨Cerrahi olarak barsakların kısaltılması
✨Emilim bozukluğu ile giden hastalıklar
✨Anti-asit tedavisi, yüksek mide pH’ı
✨Çinko gibi elementlerin fazla alımı
✨Akut veya kronik kan kaybı
✨Paraziter enfeksiyonlar

Diğer sebepler:
✨Hızlı büyüme dönemleri
✨Düşük doğum ağırlığı olan bebekler
✨Erken doğmuş bebekler
✨Gebelik

   Süt çocuklarında huzursuzluk, davranış değişiklikleri, iştahsızlık, uykusuzluk veya normalin üzerinde uyuma gibi belirtiler görülürken daha büyük çocuklarda ve adolesanlarda yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, baş ağrısı, çabuk yorulma ve nefes darlığı gibi yakınmalar ile ortaya çıkıyor.

   Çocuklarda en sık görülen anemi, demir eksikliği anemisi. Anne sütü ile beslenen bebeklerde ilk 6 ay demir eksikliği görülmüyor. Anne sütündeki demir çok kolay emilebildiği için büyüyen süt çocuğuna miktar olarak yeterli geliyor. Ancak 6 aydan sonra ek gıdalar ile yetersiz demir alan bebek demir eksikliği tehlikesi ile karşı karşıya kalıyor.

   Demir en çok kırmızı ette, yumurta sarısında, koyu yeşil sebzelerde ve hububatta bulunuyor. Demir eksikliğinin gelişmemesi için etten ve sebzelerden gelen demirin dengeli alınması gerekiyor.

   Demir eksikliği gelişen bebekler huzursuz, iştahsız oluyor ve uyku bozuklukları yaşıyor. Büyümesi ve gelişmesi duraklama gösteriyor. Hemoglobini çok düşerse cilt rengi de soluyor. Bu solukluk en çok göz kapaklarının içine, ağız mukozasına, avuç içlerine ve tırnak yataklarına bakıldığında ve ellerindeki soğukluktan anlaşılıyor.

   Demir eksikliği anemisi saptanan çocukta dışkı ve idrar ile kan kaybı olup olmadığı araştırılmalıdır. Dışkı ile kan kaybı meydana getiren en önemli durumlar arasında peptik ülserler ve inek sütü alerjisi sayılabilir. Ayrıca bağırsakta bulunan polipler ve anüste mukoza çatlakları da kan kaybına neden olabilirler. Gaitada gizli kan testi birkaç kez tekrarlanmalıdır, zira kanama aralıklı olarak meydana geliyor olabilir.

   Demir eksikliği tedavisinde uygulanan yöntem ağızdan demir ilacı verilmesidir. 2 ay sonra bebeğinizin kan seviyeleri normale döner; ancak demir depolarının doldurulması için uzun bir süre daha demir tedavisi uygulanır. Bu tedavi bir yıla kadar çıkabilir. Bebeklerde şurup ya da damla yoluyla ilaç verilir.

   Çocukların yaşlarına ve ihtiyaçlarına göre beslenmesi kansızlığı engeller. İlk 6 ay sadece anne sütü verilir. Eğer mümkün olamıyorsa demir içeren mamalar ile beslenme sağlanmalıdır. 6. aydan sonra ek gıdalara başlanır. Yaş ilerledikçe yeşil yapraklı sebze, baklagil, kırmızı ve beyaz et, karaciğer gibi demirden zengin besinler bulunmalıdır. Demir emilimini artıran portakal, domates, limon gibi C vitamini içeren gıdalar unutulmamalıdır.

   Peki bebeğimizde demir eksikliği belirtileri nasıl baş gösterir?

✨Anemi bebeklikten beri var mı? (Daha çok genetik geçişli, kalıtsal bir neden düşündürür)

✨Belli aralıklarla veya bazı durumlarda tekrarlıyor mu?

✨Beraberinde sarılık olmuş mu? (Eritrosit yıkımı)

✨İdrar-gaita renginde özellik var mı? (Damar içi eritrosit yıkımında idrar rengi koyulaşır. Mide-barsak sisteminde kanama varsa gaita rengi siyah olur veya kan görülür)

✨İlaç kullanımı ile ilişkili mi? (İlaçlar kemik iliği yetmezliği, eritrositlerin erken yıkımı, salisilat alımına bağlı gizli kanama gibi nedenlerle anemiye yol açabilir)

✨Bitkisel bazı ilaçlar veriliyor mu? (Toksik miktarlara veya toksinlere maruz kalabilirler)

✨Çocuk toksik maddelere maruz kaldı mı?

✨Deri döküntüsü, eklemlerde şişlik, kızarıklık, ağrı, hareket kısıtlılığı öyküsü var mı? (Romatizmal veya lösemi gibi  hastalıklar açısından)

✨Beslenme özellikleri (Demir içeren gıdalar, vitamin, protein açısından alım eksikliği; toprak, cıva, buz gibi yenmemesi gerekenleri yeme öyküsü demir eksikliği anemisi açısından araştırılmalıdır.

   Ne tür yiyeceklerle beslendiği, mama alıyorsa demir destekli olup olmadığı, anne sütünü ne kadar süre aldığı, ek gıdalara başlama zamanı, verilen gıdaların içeriği, günde aldığı inek sütü miktarı önemlidir)

✨Kronik ishal var mı? (Barsaklarda emilim bozukluğu ile demir, folat, vitamin B12 eksikliği; ishal ile gizli kanama)

✨Parazitoz öyküsü var mı? (Barsakta kanamaya neden olan kancalı parazitler ve emilimi bozan parazitler anemi nedeni olabilir)

✨Yenidoğan döneminde sarılık, fototerapi, kan değişimi öyküsü var mı? (Eritrosit yıkımı ile giden kalıtsal hastalıklar)

✨Akraba evliliği var mı? (Kalıtsal anemi nedenleri açısından)

✨Ailede kansızlık, safra kesesi taşı hastalığı, dalak büyüklüğü öyküsü var mı?
(Konjenital hemolitik anemiler için destekleyici olabilir)

✨Göçmenlik var mı? (Türkiye’de talasemi sendromları en sık Akdeniz, Ege Bölgesi ve Trakya’da görülmektedir. Bu bölgeler ile Balkan’lar ve Ege Adaları’ndan göç edenlerde talasemi riski daha yüksektir. (akraba evlilikleri ile talasemi hastalığı riski artar)

   NOT: Süt çocukluğu döneminde gelişmiş demir eksikliği anemisinin erken tanı konulup tedavi edilmediği durumda çocukta ileride demir tedavisi ile kan değerleri normale ulaşsa bile beyin gelişiminde demir elementinin rol alması nedeniyle zeka düzeyinde düşüklük olur.

   Demir eksikliği anemisi olan çocuklarda sıralama ve yürümede gecikme şeklinde gelişme geriliği, algılamada gerilik ve dikkat dağınıklığı oluşabilir.

   Okul başarısı düşer. Ayrıca demir eksikliği anemisi devam ederse giderek ilerleyen halsizlik, yorgunluk, iştahsızlık günlük yaşamı zorlaştırır. Ağır demir eksikliği anemisinde kalp yetmezliği ortaya çıkabilir.

   Önlemek İçin Ne Yapılmalı:

   Demir içeren ilaçların tadı çok tatlı olmadığından bazı çocuklarda ilaç alımına karşı direnç görülebilir. Bu çocuklarda ilacın portakal suyu ile birlikte verilmesi hem tadı hem de emilimi artırması açısından yararlı olur.

   İlaç kullanımı ile birlikte bazı çocuklarda kabızlık veya ishal, karın ağrısı ve midede yanma hissi gelişebilir. Karın ağrısı varsa ilaç açken akşam saatlerinde verilebilir.

   Midede yanma ilacın tok karnına, yemekten en az yarım saat sonra alınması ile kontrol altına alınabilir. İlacın kullanımı sırasında çocuğun dışkısı renginin siyaha yakın koyulaştığı gözlemlenebilir. Bu olağan bir durumdur.

   Demir eksikliğinin önlenmesi için süt çocuklarına zamanında doğmuş ise dördüncü ayın sonunda, erken doğmuş ise birinci ayını doldurunca düşük dozda koruyucu demir ilacı başlanması, zamanı gelince demirden zengin ek gıdaların verilmesi önemlidir.

   Çocukların beslenmesine altıncı aydan sonra demir içeriği fazla olan kırmızı et ve yumurta gibi ek gıdaların eklenmesiyle demir eksikliği anemisinin gelişmesi önlenebilir.

   Ekonomik durumu iyi olan ailelerin süt çocuklarında ilk yıl inek sütü yerine demir içeren devam mamalarını kullanmaları da demir eksikliği anemisi riskini azaltır. Çocuklara günde 500 ml’den fazla inek sütü verilmemelidir.

   Demirden zengin gıdalar: dana ve koyun eti gibi kırmızı et çeşitleri, karaciğer, yumurta sarısı, mercimek-nohut gibi bakliyat ve üzüm pekmezidir. Çocuklarda bu gıdaların uygun porsiyonlar halinde her birinin haftada en az üç-dört kez tüketilmesi demirden yeterli beslenmeyi sağlar.

   Demir, yaşam için çok önemli bir elementtir. Protein sentezi, hemoglobin yapımı, oksijen taşınması, elektron transportu, hücre solunumu, pek çok enzimin yapı ve işlevinde görev alır. Eksikliğinde sadece anemi değil, sinir sistemi gibi diğer sistemlerin işlevlerinde de bozukluk ortaya çıkar.

   NOT: Süt Çocukluğu Döneminde Ek Besinler Verilmeden Yalnızca İnek Sütü Verilmemeli:
İnek sütü ile yapılan mamalar, inek sütündeki demirin bağırsak emiliminin iyi olmaması ile birlikte inek sütüne karşı gelişen reaksiyonların sonucu gizli kanamalara neden olmakta ve demir eksikliğinin oluşmasına yol açmaktadır.

   Ancak ekonomik nedenlerle hazır mamalar yerine inek sütü verilmesi gerekirse inek sütünün kaynatılarak ve sulandırılarak hazırlanıp bebeğin ayına uygun diğer besinlerle verilebilir.

   Günlük Demir İhtiyacı:
Zamanında doğmuş bebeklerde;
4 – 6 aya kadar: 0.27 mg
6 ay – 1 yaş arası: 11 mg

   Erken doğan veya düşük doğum ağırlıklı bebeklerde günlük demir ihtiyacı;
1 ay – 1 yaş arası : 2 -4 mg/kg
1 – 3 yaş arası: 7 mg

   Çocuklarda Kansızlık Tedavisi Nasıl Yapılır?
Kansızlık tedavisinin nedene yönelik olması gerekir. Yapım azlığı için farklı, yıkım fazlalığı için farklı yaklaşımlar sergilenir. Ülkemizde çok sık görüldüğü için demir eksikliği anemisinde bebeklere 3. ve 4. ayından itibaren demir desteği sağlanır.

   Kansızlığa karşı ilk 6 ay sadece anne sütü verilmelidir.

   NOT:  Bebeklerde kansızlık göz kaymasına neden olabiliyor: Anemi bebeklik ve çocukluk çağında büyümeyi olumsuz etkileyebilir. Demir, oksijenin taşınmasını sağlar ve beyinsel fonksiyonlarda da koenzim olarak görev alır. Bu sayede sinirsel işleyişe ufak da olsa katkıda bulunur.

   Demir eksikliğinin, motor ve duysal çalışmanın koordinasyonsuzluğu nedeniyle gözde oluşan içe kaymalarda rol oynayabileceği düşünülüyor.

   Anemili  Bir Çocukta Tanı İçin Hangi Durumlar Önemlidir?
Aneminin başlama yaşı önemlidir. Beslenme yetersizliğine bağlı demir eksikliği anemisi daha çok 6 aylıktan sonra başlar.

  Yenidoğan bebekte anemi genellikle kanama, kan grubu uygunsuzluğu (ABO, Rh uyuşmazlığı), hemolitik anemi ve enfeksiyonlarla gelişir. Ağır anemi 4-6 aylıkken başlamışsa neden Akdeniz anemisi (beta talasemi) hastalığı olabilir.

   NOT: Tedavide, ağızdan alınacak damla veya şurup şeklinde demir içeren ilaçlar verilir. İlaçlar genellikle günde iki kez ve tercihen çocuk aç iken, öğün aralarında verilir. Süt ve süt içeren gıdalarla birlikte verilmez, en az yarım
saat geçmiş olmalıdır.

   NOT: Enfeksiyonların neden olduğu anemi, özellikle ilk iki yaşta çocukları etkiler.  Ağır enfeksiyonlara aneminin eşlik ettiği uzun süredir bilinmektedir. Son yıllarda hafif ve yaygın enfeksiyonlarda da anemi görülebileceği üzerinde durulmaktadır, hemoglobin değerlerinde 1,5 g/dl kadar düşme olabilir.

   NOT: Tavuk, balık, yumurta, pekmez, yeşil yapraklı sebzeler ve kırmızı et demir bakımından yüksek besinlerdir. C vitamini demir emilimini artırır. Bu yüzden C vitamini yüksek besinleri de tüketmesini sağlayabilirsiniz.

   Kansızlığa Karşı Kahvaltıda Ne Yenmeli?
Karbonhidrat kaynağı olarak çavdar veya tam tahıllı ekmekleri, kahvaltılık gevrekleri, sebze ve meyveleri içermeli.

   Protein kaynağı olarak peynir, yumurta, süt ve yoğurdu içeren, yağ kaynağı olarak ise zeytin, ceviz, badem, fındık gibi besinleri içeren, doğal reçellerle veya pekmez gibi sağlıklı besinlerle zenginleştirilmiş bir menü tüketilmesi gerekir.

   NOT: Evde kahvaltı yapma seçeneği olmayanlar için hazırlanabilecek sandviç veya tost serviste, arabada ya da okula gidince yenilmek üzere hazırlanabilir. Poğaça, simit, açma gibi besinler, hamburger, cheeseburger gibi besinler kahvaltı seçeneği olarak tercih edilmemelidir!!!

   Kahvaltı, ara öğünler ve tüketilen öğle yemeğiyle muhakkak desteklenmelidir. Ara öğünler için taze ve kuru meyveler, ceviz, badem, fındık gibi yağlı tohumlar, kutu sütler veya doğal meyve suları taşınma pratikliği olan besinlerdir.

  Ev yapımı kek, kurabiye, sebzeli-peynirli poğaçalar veya mini sandviçler de ara öğünler için tüketilebilecek alternatiflerdir. Kahvaltı ve ara öğün verilen okullarda ise menülerin içeriği muhakkak aileler tarafından kontrol edilmelidir.

   Öğle yemeği için okul kantininden Fast food besinlerin tüketimi yerine yemekhaneden veya evden götürülebilecek öğünler tercih edilmelidir. Okul kantininde satılan besinler arasına sağlıklı seçenekleri eklenmeli. Ör: süt, ayran, meyve gibi.

   Evden yemek götürürken bozulacak, kokacak ya da yerken hijyen sorunu yaşatabilecek yemeklerden kaçınılmalı, tahıllı ekmek ile hazırlanmış sandviçler, taze ve mevsiminde meyve – sebze, söğüş yenebilecek sebzeler, kutu süt – yoğurt ve ayranlar, katkısız meyve suları, kuru yemişler, kuru meyveler gibi besinler tercih edilmelidir.

   Çocuklarımız geleceğimiz…

      Zinde Kalın 😉

         Dyt. Demet Ebru Usta