Demir Eksikliği Anemisi ve Tedavisi

 Anemi Nedir ?

  Anemi, hemoglobinin yaş ve cinse göre normal kabul edilen değerlerin altında olmasıdır. Anemi kendisi başlı başına bir hastalık grubunu oluşturduğu gibi diğer birçok hastalığın klinik belirtilerinden birini
oluşturur. Hemoglobinin esas fonksiyonu, akciğerlerden dokulara oksijen taşımaktır.

  Anemide, kanın oksijen taşıma kapasitesi azaldığından, dokulara taşınan oksijen miktarı da azaldığı için doku hipoksisi gelişir. Hipoksi sonucu, doku ve organların fonksiyonları bozulur; bundan dolayı aneminin belirtileri pek çok sistemde ortaya çıkar; özellikle kalp, kas ve sinir sistemi belirtileri önemlidir. Demir eksikliğinde demir depoları kan yapımı için yetersiz olduğundan anemi gelişir.

   Normal erişkin bir insanda toplam vücut demiri 4 gram civarındadır. Vücuttaki demirin en önemli kısmı hemoglobinin yapısındadır.

   Yöresel ve ekonomik koşullara göre değişmekle birlikte bir diyette ortalama 10mg/gün demir vardır. Diyetteki demirin yüzde 10–15 ‘i emilir. Demir depolarının durumu ve kan yapım hızına göre emilen miktar 4–5 kat artabilir.

   WHO verilerine göre erişkin erkeklerde; 13gr/dl, kadınlarda 12gr/dl, 6ay-6 yaş arası çocuklarda; 11gr/dl ve 6-14 yaş arası çocuklarda; 12gr/dl’nin altındaki hemoglobin değerleri anemiye işaret etmektedir.

En sık rastlanan anemi türleri demir eksikliğine bağlı anemi, folik asit eksikliğine bağlı anemi ve Vitamin B-12 eksikliğine bağlı anemidir.

   Kan yapımında önemli rol oynayan B12 vitamin eksikliği daha çok vejetaryen (et yemeden beslenenler diyetle beslenen kişilerde olurken folik asit eksikliği ise yeşil yapraklı sebzelerden fakir bir diyetle beslenen kişilerde ortaya çıkar. Ancak bu iki besinin eksikliğine bağlı anemiler, çocuklarda demir eksikliğine bağlı kansızlık kadar sık görülmezler.

Demir Eksikliği Neden Olur ?

  Demir eksikliğinin birçok nedeni vardır. Kansızlık; demir, folik asit ve B12 vitamini eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkar ve tedavi edilmediğinde büyük sorunlara neden olabilir.

Demir eksikliğinin nedenleri:
✨ Demirin yetersiz alımı,
✨ Yanlış diyet programları,
✨ Gebelik, emzirme, büyüme çağındaki çocuklar, düşük doğm tartılı ve erken doğan bebeklerdeki demire olan ihtiyaç
✨ Çocukların anne sütü yerine demir desteği olmayan mamalarla beslenmesi, inek sütüne 1 yaşından önce geçilmesi, hayvansal gıdaların yeterli alınmaması

Yetişkinlerde;
✨ Çay, kahve tüketiminin fazla olması (Kafeinli içeçecekler)
✨ Etin kavrularak ya da fırında fazla pişirilmesi ve sosis, salam gibi işlenmiş besinlerin sık tüketilmesi.

NOT: Bazı kişilerde demir bağırsak tarafından yeterince emilemez. Bu da demir eksikliğine neden olan bir başka etkendir.

NOT: Kepek ekmeğinde bulunan fitat olarak adlandırılan bir asit vücutta demir emilimini engellemektedir. Yani demirin bağırsaklardan kana geçmesine mani olmaktadır. Bu nedenle devamlı kepek ekmeğini tüketmek yanlış olur. Ekmek çeşitlerinizi gün aşırı değiştirebilirsiniz.

✨ Kadınlardaki aşırı adet kanaması, sık ve fazla sayıda doğum, düşükler, kürtaj yaptırmış olmak,

✨ Kadınların kullandığı spiral de demir eksikliğine neden olan bir başka etkendir. Doğum kontrol hapları ise adet kanamalarında kaybedilen kan ve demiri %50-60 oranında azaltır.

✨ Demir eksikliği kadınlardan sonra en çok çocukları ve uzun dönem aspirin, ağrı kesici, romatizma ilacı kullanan kişilerde de görülür.

✨ Mide-bağırsak kanserleri, gizli kanamalara yol açarak demir eksikliği anemisine yol açabilecekleri gibi iyi ya da kötü huylu mide tümörleri, onikiparmak bağırsağı ülserleri, bağırsak divertikülleri de aynı şekilde demir eksikliğine neden olurlar.

✨ Çocuklar ve yaşlılarda bağırsak parazitleri demir eksikliğine yol açan diğer nedenlerdir.

NOT: Gıdalarla yeteri kadar demir alıyor olsanız bile bazı durumlarda barsaklarınızdan tam olarak emilemiyor olabilir. Bu durum geçirilmiş bir barsak ameliyatına veya Crohn Hastalığı, Çölyak Hastalığı gibi barsak hastalıklarına bağlı olabilir.

Demirin Günlük Gereksinimi:
Erkekler için 10 mg
Kadınlar için 18 mg
Gebelik döneminde 27 mg
Emzirme dönemi 18 mg
Ergenlik dönemi 15 mg
Çocuk için 10 mg

Demir Eksikliği Anemisinin Belirtileri Nelerdir ?

  Çocuklarda; büyüme ve zihinsel gelişimde yavaşlama, huzursuzluk, uykuya eğilim, öğrenme ve davranış bozuklukları, enfeksiyonlara karşı direnç azalması görülür.

  Hemogramda kanınızın bir çok bölümü ölçülür. Anemi için hemoglobin ve hematokrit değerlerinize bakılır. Hemoglobin, vücuda oksijen taşıyan ve alyuvarlarda bulunan demirden zengin proteindir. Hematokrit alyuvarların kandaki hacimsel oranını belirten bir ölçüdür. Hemoglobinin ve ya hematokritin düşük olması anemi belirtisidir.

!!! Laboratuvar bulgularında hemoglobin, hematokrit, demir, ferritin düşük, serum transferin satürasyonu artmış olarak saptanır.
✨Cilt solgunluğu,
✨Vücutta güçsüzlük, yorgunluk,
✨Konsantrasyon bozukluğu,
✨Baş ağrısı,
✨Ellerde ve ayaklarda uyuşma,
✨Sinirlilik hali,
✨Kulakların uğuldaması,
✨Dudaklarda çatlaklar ve ağız kenarında yaralar,
✨Tırnakların çabuk kırılması, (Tırnakların kaşık şeklini alması, çatlaklar oluşması)
✨Saçlarda dökülme sayılabilir. (dolaşım sisteminde azalan oksijen nedeniyle)
✨Dilde kızarma, çatlak ve kabarcık oluşumu,
✨Yutarken zorlanma, ağrılı yutma.

  Demir eksikliğinin ileri derece belirtileri arasında; çarpıntı, toprak, kireç, kül, boya, buz yeme (pika), yavaşlayan tiroit fonksiyonları ve huzursuz bacak sendromu gibi durumlar da görülür.

NOT: Yavaşlayan tiroit fonksiyonları !!!
Demir eksikliği tiroit fonksiyonlarını da yavaşlatır ve tiroidin metabolik etkilerini bloke eder. Hipotiroidi olan her 10 kişiden 6’sı tiroitlerinde sorun olduğunun farkına varmaz. Enerji düşüklüğü, kilo artışı, çok üşüme gibi yakınmalarınız varsa zaman kaybetmeden bir hekime başvurmayı ihmal etmeyin.

Demir Eksikliği Tedavisinde Doğru Tanı
Doğru tanı için hastanın şikayetleri ve demir eksikliği belirtilerinin nasıl ilerlediği konusu iyi bilinmelidir. Demir eksikliğinin nedenine bağlı olarak izlenecek tedavi yöntemleri değişebilir. Örneğin; demir eksikliği mide ülserinin neden olduğu kanamaya bağlı olarak ortaya çıktıysa önce ülserin tedavi edilmesi gerekir.

   Adet kanaması yoğun olan kadınların hormonal destek alıp, adet dönemlerin düzenlemeleri önerilir. Aynı zamanda kanda eksik olan maddeler ve mineraller de takviye edilmelidir.

  Demir eksikliği ilaçları aç karnına kullanılmalı ve kesinlikle süt ve süt ürünleri ile birlikte tüketilmemelidir. Vücutta yeterli demir depolanabilmesi için en az 6 ay boyunca ilaç kullanımına devam edilmelidir.

  Demir ilaçları hekim önderliğinde kullanılmalı ve yine hekiminize danışılmadan bırakılmamalıdır. Demir eksikliğinden korunmak için alınacak ilaçların yanı sıra sakatat, kırmızı et, pekmez gibi gıdalar ve C vitamini içeren besinler tüketmek de faydalıdır.

Yemeklerle Çay ve Kahve Tüketmeyin !!!
Demir eksikliğini önlemenin bir yolu da çay ve kahveyi yemek sırasında ya da hemen sonrasından tüketmemekten geçiyor. Çay ve  kahveyi mümkün olduğunca ara öğünlerde tüketmeye özen gösterin. Ayrıca çayı açık ve limonla birlikte tüketmekte fayda vardır.

En iyi Demir Kaynağı Besinler
1. Kuru kayısı, kuru üzüm, kuru dut gibi kuru meyveler
2. Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, pazı, roka)
3. Fındık, fıstık, susam, badem
4. Karaciğer, kırmızı et, tavuk, hindi, balık eti (özellikle somon)
5. Yumurta (portakal suyu ile tüketin)
6. Pekmez ve üzüm
7. Kuru baklagiller (etle pişirin)

NOT: Her öğünde mutlaka bol yeşillik tüketin.

NOT: Demir emilimini artırmanın önemli bir yolu bu besinleri C vitamini ile birlikte tüketmektir!

 Yumurta haşlama yerine kimi zaman menemen gibi pişirilip; yeşil, kırmızı biber, domates ve soğanla C vitamini kazandırıldığında, demirin alımı artırılmış olur.

 Ispanak yanına yoğurt ile tüketildiğinde demir emilimi azalmaktadır. Ispanağın yumurta ile pişirilmesi ise biyoyararlılığını artırır.

  Kuru baklagil ve tahıllı yemekler; yanında mutlaka bol maydanozlu, marullu, domates, brokoli ve limonlu salata ile tüketildiğinde, tahıl ve baklagillerin içindeki demir daha fazla emilir. Ayrıca bu besinler kıyma, parça et ya da tavukla pişirildiğinde demir emilimi artmaktadır.

NOT: Demir eksikliği ileri boyutta olan kişiler; süt, yoğurt ve ayran gibi kalsiyum içeren gıdaları yemeklerin yanına değil, ara öğünlerde tüketmelidir. Kalsiyumun demirin emilimini azaltma özelliği vardır.

  Kahvaltılarda 1-2 tatlı kaşığı kadar pekmez günlük demir ihtiyacının çoğunu karşılamaktadır. Özellikle keçiboynuzu pekmezi yüksek demir içerir.

  Ara öğünlerde; kuru meyvelerden kayısı, dut ve kuru üzüm, günlük demir alımına katkıda bulunur.

NOT: Kuru üzüm, kuru kayısı, kuru erik, badem, fıstık, ceviz gibi kuruyemişler ile çekirdekler demir yönünden çok zengin olmamakla beraber yeterli düzeyde demir içerirler. Bir çorba kaşığı pekmezde yaklaşık 3 mg demir bulunur. Pekmezinize limon damlatarak ta tüketebilirsiniz.

NOT: Günde bir bardak portakal suyunun içilmesi bitkilerden alınan demirin emilimini bir kat artırırken, çay ve kahve tüketimi demir emilimini %75 oranında azaltmaktadır.

  Demirin Bağırsaktan Emilimini Artırmak İçin;

  C vitamini demirin emilimini artırır.

   ✨ Yumurtayı portakal suyu ve ya domatesle,

   ✨ Köftenin bol yeşillikli salata ile tüketimi demir emilimini artırmak açısından önemlidir.

   ✨ Mayalı ekmekteki demir, mayasız ekmeğe göre daha çok emilir.

   ✨ İyi pişmemiş kuru baklagiller ve kepek ekmeği demirin emilimini azaltır.

   ✨ Posalı gıdalarla beslenme demirin emilimini artırır.

   ✨ Gıdaları saklamakta kullandığımız alüminyum, paslanmaz çelik ve teneke de demirin emilimini azaltır.

C Vitamini
C vitamini vücutta demir emilimine yardımcı olur. C vitamini bakımından zengin gıdalar meyve ve sebzelerdir. Özellikle tropikal bir meyve olan guava, tatlı kırmızı biber, kivi, portakal, portakal suyu, yeşil biber ve greyfurt suyu iyi birer C vitamini kaynağıdır.

NOT: İlaç kullanıyorsanız greyfurt ve greyfurt suyu tüketiminize dikkat etmelisiniz. Bu meyveler bazı ilaçların gücünü ve yararlılığını etkileyebilir.

  C vitamini bakımından zengin olan diğer meyveler; çilek, kavun, papaya, ananas ve mangodur. C vitamininden zengin sebzeler arasında sebze ve domates suları, Brüksel lahanası, kohlrabi (akdeniz turbu), brokoli, tatlı patates ve kıvırcık lahana bulunur.

NOT: Taze ve dondurulmuş meyve ve sebzelerde, konservelere oranla daha fazla C vitamini bulunur.

NOT: Besinlerle aldığımız demirin, alyuvarların yapımı ve oksijen taşıması için önemlidir. Besinlerle gelen demirin ihtiyaç fazlası, vücutta depolanır. Ancak yeterli demir alınmazsa bu depo tükenir ve alyuvar (hastalıklarımızla savaşan kan hücrelerimiz) üretimi aksamaya başlar.

NOT: Demir eksikliğinden dolayı vücut ısımızı artıramayız, vücudumuz ısınmadıkça kilo verme hızımız azalır. Demir depolarımıza dikkat. 🙂

                   Zinde Kalın 😉
                      Dyt. Demet Ebru Usta